Rustend in balans en zelftransformatie

In het tijdschrift InZicht voor Non-dualiteit en Zelfonderzoek heeft nummer 3 van 2021 als thema “Pijn en lijden”. In dat nummer een artikel van Joan Tollison met als titel “‘Het goede doen’ heeft geen specifieke vorm”.

We kunnen anderen niet dwingen om het leven hetzelfde te zien als wijzelf. Er is weinig consensus over het aanpakken van onrecht, het voorkomen van ongelukkige gevoelens of hoe het ‘goede moet worden gedaan’. Mensen hebben niet allemaal hetzelfde zelfinzicht en niemand kan daarnaast zichzelf ten diepste echt leren kennen. Hoe kun je het beste omgaan met deze onzekerheid en ongelijkheid wanneer je jezelf en andere mensen zaken ziet doen die jij schadelijk vindt. Mensen kennen vrijheid en kunnen een vrije wil worden toegeschreven, maar die vrijheid levert niet automatisch vrijheid van pijn en lijden, laat staan geluk of liefde op. Ook zelf maken wij fouten die we niet meer ongedaan kunnen maken, maar waar we wel van kunnen leren.

Joan citeert Susan Murphy, die schrijft in haar boek Upside-Down Zen het volgende.
“Het is een zeer wrede wereld; hemel en aarde zijn genadeloos …. Wat ons brengt bij het gegeven dat dit wonderbaarlijke leven ons dit leven ook ontneemt …. We moeten aanzien en verduren dat dingen voor onze ogen verscheurd worden … Hoe krijg je het voor elkaar om de zegening los te zien van de vervloeking? Hoe overstijg je het actiereactiepatroon waaraan we allemaal geketend lijken te zijn en hoe kun je een vervloekte situatie ombuigen naar een sterke eenvoudige zegening? … Alleen maar door precies midden in de chaos helemaal te rusten”.

Tollison. “Wij mensen hebben deze mogelijkheid – niet op commando of door onze eigen wil – om ons bewust te worden van de schade en de pijn die we veroorzaken, om berouw te hebben, te veranderen en te kiezen voor liefde. Dit is onderdeel  van onze menselijke natuur – om onszelf te transformeren. En dientengevolge hebben we politieke bewegingen en spirituele stromingen. Dit zijn ook natuurlijke bewegingen, net als het lichaam dat een infectie te lijf gaat of het ecosysteem dat zichzelf herstelt. Zowel politiek activisme als spiritualiteit heeft iets te maken met de alchemie van hoe we lijden omvormen tot liefde”.

Tot zover citaten uit het tijdschrift InZicht, dat te vinden is op https://inzicht.org.

Voor Joan Tollison is onvoorwaardelijke liefde onze Ware Aard. Door ons te concentreren op onvoorwaardelijke liefde en mededogen, kunnen we ons valse zelf transformeren en onze ware aard realiseren. Dit kan worden bereikt door meditatie, zelfreflectie, en het loslaten van oordelen en beperkende overtuigingen.
Kiezen voor liefde betekent niet dat we voortdurend in verbinding (willen) staan. Het betekent ook dat we uit liefde ons losmaken van anderen bij wie de verbinding verworden is tot een gevangenis.
We kunnen onszelf niet volledig kennen, maar wel onze zelftransformatie of zelftranscendentie bewust inzetten. Daarmee erkennen we dat we onderdeel zijn van een overstijgende eenheid; in het Taoïsme: het erkennen van niet-twee zijn met alle levende wezens. Uit praktische overweging maken we onderscheid, maar we beperken neigingen om te oordelen.
We kunnen onze energie richten op het vinden en ondersteunen van gemeenschappelijke belangen met zo veel mogelijk anderen, mens en dier. En vanuit de zelftransformatie kunnen we (rustend in balans tussen zelfzorg en zorg voor de ander) liefde onvoorwaardelijk en vrij laten stromen. We kunnen voor onszelf zorgen en weggeven wat we overhebben. 

Pierre Teilhard de Chardin (1881-1955): uiteindelijk zijn wij één, jij en ik; samen lijden wij, samen bestaan wij, en wij zullen elkaar voor immer herscheppen.

Voor Teilhard de Chardin was God niet alleen de Schepper van het universum, maar ook de energie die het universum voortstuwt en evolutie mogelijk maakt. Hij geloofde dat God aanwezig was in alles wat bestaat en dat evolutie niet alleen een fysiek, maar ook een spiritueel proces was.

Volgens Teilhard de Chardin betekent samenwerken met God dat we ons bewust worden van onze rol in het proces van evolutie en actief bijdragen aan de vooruitgang van de mensheid en het universum. Hij geloofde dat we dit kunnen doen door ons bewustzijn te vergroten en onze liefde en solidariteit met anderen te vergroten, zodat we samenwerken in een wereldwijde gemeenschap.

De menselijke neiging om te willen beheersen, alles onder controle te hebben en belemmerende overtuigingen staan een onbevangen genieten van de stroom van liefde in de weg. Macht willen verwerven en uit te oefenen (machtsstrijd) staat evenwaardigheid in de weg. De uitingsvormen van de wens naar macht en controle zijn bijvoorbeeld competitie, oordelen en overmatig analyseren en labelen.
Voor wie het geduld kan opbrengen om deze boodschap in al zijn aspecten tot zich door te laten dringen, beveel ik Alan Watts aan. Alan Watts (1915-1973) verstond de speelse kunst om een universele waarheid kort te verwoorden en, voor wie het wil, eindeloos daarover door te gaan.

Blik verruimen door het geheel te zien

Een dyade is een groep bestaande uit twee personen. Zij is de kleinst mogelijke sociologische eenheid waarbij sprake kan zijn van interactie. Extra interactie kan komen door een derde persoon, maar ook door abstracte begrippen als "beide tegelijk" of zelfs een negatie.
Tussen de drie personen van een triade zijn drie relaties mogelijk. Hoewel hier net als in de dyade sprake is van een beperkte groepscomplexiteit en een sterke sociale controle, kan een persoon deze groep niet meer volledig controleren. Hierdoor krijgt de groep een autonomie die de dyade niet heeft. Een voorbeeld is trias politica: de scheiding der machten in onze rechtstaat in wetgevend, uitvoerend en controlerend (rechtelijk). Zie ook drie-deling en drie-eenheid.

Dyades en triades worden door Neale Donald Walsch gebruikt voor het aanduiden van uitersten en hun balans.

Hij schrijft in zijn nieuwste boek “Storm voor de Stilte”: wanneer we triades zien, wanneer we zien mannen-vrouwen-beide, groot-klein-beide, boven-onder-beide, snel-langzaam-beide, goed-slecht-beide, enz., dan realiseren we ons dat terwijl een ding ofwel goed ofwel slecht lijkt te zijn, het in werkelijkheid beide is op hetzelfde moment, wat alles bij elkaar genomen een derde iets is.
Het gaat erom de dyade bij elkaar (heel) te zien, in plaats van als afzonderlijke elementen. Belangrijke triade voor Walsch is lichaam, geest en ziel.
In termen van de triade van lichaam, geest en ziel gelooft Walsch dat er een hogere macht is die onze ziel voedt en ons in staat stelt om onze hoogste potentie te bereiken. Deze macht kan worden ervaren door middel van spirituele praktijken zoals meditatie, gebed en contemplatie.

Apofatische benadering van God

Volgens Walsch is de manier waarop het leven werkt het mogelijk maken van de ervaring van God door het mogelijk maken van het 'apofatisch' scheppen van de illusie van ‘niet-God’, door het produceren van een contextueel veld waarbinnen Godheid volledig in relatieve termen gerealiseerd kan worden. Dat is een moeilijke zin, waarmee Walsch bedoelt dat God niet alleen liefde, maar allereerst vrijheid is. We zijn allen een, maar ook individuen.
Onze wereld van dualiteit wordt gecreëerd door de realiteit van een drie-enige God, zodat God zelf zichzelf in zijn ervaring kan kennen. God is mens geworden en alle mensen vormen een eenheid met God en alles wat leeft is een uitdrukking van God.

Volgens Walsch is een belangrijke triade voor het ervaren van God de combinatie van liefde, macht en wijsheid. Deze drie aspecten vormen samen de basis van goddelijke creatie. Liefde is de kracht die alles verbindt, macht is de energie die alles doet ontstaan en wijsheid is de intelligentie die alles doordringt en begeleidt. Wanneer deze drie aspecten in balans zijn, kunnen we ons diepere connectie met de Goddelijke ervaren en ons leven vanuit deze verbinding leiden.
Macht is bedoeld om te scheppen en te manifesteren wat we willen in ons leven en in de wereld om ons heen. Het gaat om het erkennen en gebruiken van onze eigen innerlijke kracht om onze realiteit te vormen en te creëren.

De overtuiging dat we een eenheid vormen met God maakte dat Walsch alleen met zichzelf in gesprek hoefde te gaan om de boeken Gesprekken met God te schrijven. In Storm voor de stilte. Gesprekken met de mensheid roept Walsch de lezer op om onze identiteit als deel van God te accepteren en te realiseren. Daarbij is contact maken met de ziel de snelste weg tot God. Walsch doet hiervoor suggesties, wat overigens niet betekent dat het contact met de ziel afdwingbaar zou zijn. Daarin is niets nieuws onder de zon.

Bernadette Roberts (1931-2007) schreef het boek De ervaring van het niet-zelf. In het boek beschrijft ze de ervaring van het niet-zelf als een diepgaande spirituele ervaring waarin het individuele zelf volledig wordt overstegen en er een bewustzijn van eenheid en non-dualiteit ontstaat. Het is een ervaring waarin het gevoel van een afzonderlijk zelf, een ego, volledig oplost en er alleen nog maar een bewustzijn van zijn overblijft. Walsch spreekt over “niet-God”. Beide auteurs lijken te streven naar een soort virtuele ruimte waarin ze zichzelf kunnen observeren en begrijpen. Walsh spreekt over "niet-God" op een apofatische manier, wat betekent dat hij God benadert door te zeggen wat God niet is, in plaats van wat God wel is. Op dezelfde manier lijkt Roberts te streven naar een soort "niet-zelf", waarin ze zichzelf kan observeren en begrijpen zonder te worden beperkt door egoïsme en zelfgerichtheid. Het idee van Walsh dat God via Jezus mens is geworden, lijkt een poging om de kloof tussen God en mens te overbruggen en ons te helpen onszelf te transformeren. Dit kan worden gezien als een manier om ons te helpen onze eigen spirituele reis te maken en onze eigen "niet-zelf" en “niet-God” te ontdekken en te ervaren. Dichterbij kunnen we niet komen en dat is genoeg want deze grens garandeert onze evenwaardigheid en vrijheid. 

Boeddha

In de leer van Annata (letterlijk: niet zelf) verklaarde Boeddha dat in geen van de vijf onderdelen waaruit een mens bestaat, er zoiets te vinden is als een absoluut zelf. Deze vijf onderdelen werden door Boeddha Khandhas genoemd en zijn de volgende. 

1. Vorm (Rupa): dit verwijst naar de fysieke aspecten van ons bestaan, zoals ons lichaam en de fysieke wereld om ons heen. 
2. Gevoelens (Vedana): dit zijn de gewaarwordingen die we ervaren in reactie op zintuiglijke stimuli, zoals aangenaam, onaangenaam of neutraal. 
3. Waarneming (Sanna): dit is het proces van het herkennen en interpreteren van zintuiglijke informatie, zoals het identificeren van een object dat we zien. 
4. Mentale formaties (Sankhara): dit verwijst naar de mentale processen die ons handelen, spreken en denken beïnvloeden, zoals onze emoties, gedachten en motivaties. 
5. Bewustzijn (Vijnana): dit is het bewustzijn of de perceptie van onze ervaringen en de wereld om ons heen.

Boeddha benadrukte dat niet alleen in ons ziel-geest-lichaam systeem er geen absoluut zelf te vinden is, maar dat er in de hele relatieve schepping – in het gehele veranderlijke Universum – geen onveranderlijk zelf te vinden is! Het is dus zaak om daar niet naar te (blijven) zoeken, maar te accepteren dat het Zelf veranderlijk is en is te ervaren in het geheel en daarmee in alles wat leeft.

Op basis van de laatste zin over de grens van de apofatische benadering beveel ik niet aan om het boek van Bernadette Roberts te gaan lezen.

De ruimte tussen en-en en noch dit, noch dat

Positieve en negatieve metafysica

Wie het wezenlijke van iets ongrijpbaars of metafysisch wil uitdrukken kan dit het beste te doen door duidelijk te maken dat er zowel sprake is van twee waarheden tegelijk als dat noch de ene ogenschijnlijke waarheid noch de andere waarheid van toepassing is.
Op deze wijze wordt als het ware de ruimte geschapen om het transcendente (wezenlijke, metafysische, idee, etc.) uit de verf te laten komen.
Eckhart Tolle verwoordt het mooi in deze video.

Op Wikipedia wordt dit fenomeen met dit voorbeeld uitgelegd. In Brhadaranyaka Upanishad wordt Yajnavalkya ondervraagd door zijn studenten om God te beschrijven. Hij zegt "het Goddelijke is dit niet en het is niet dat" (neti, neti). Zo is het Goddelijke niet echt, zoals wij zelf reëel zijn, noch is het onwerkelijk. Het goddelijke is niet woonachtig in de zin dat mensen leven, noch is hij dood. Het Goddelijke is geen mededogen zoals we gebruik maken van de term, noch is het onbarmhartig. En ga zo maar door. We kunnen God nooit echt definiëren in woorden. Alles wat we kunnen zeggen in feite is dat "Het is niet dit, maar ook, het is niet dat". Uiteindelijk is het de bedoeling dat de student de woorden overstijgt om de aard van het Goddelijke te begrijpen. Neti-neti is geen ontkenning. Integendeel, het is een bewering dat wanneer we proberen om vast te leggen in menselijke woorden wat het Goddelijke kan worden, we onvermijdelijk tekort schieten, want we zijn beperkt in het begrijpen, en woorden zijn beperkt om het transcendente uit te drukken. Eenzelfde redenering kun je doen voor de aard van je ware zelf of ware liefde. Let wel: dit is geen Godsbewijs of garantie dat ware liefde bestaat. Dat zal altijd een kwestie van geloven blijven. Het is een manier van omgaan met een paradoxaal gegeven. Hoe meer moeite je doet om het transcendente aan te tonen, des te meer blijft het verborgen. Vergelijk het met het pellen van een ui. Hoe meer je deze ontleedt, hoe minder er overblijft van de ui. De Madhyamaka geeft een logische analyse van uitspraken over 'de' werkelijkheid, en laat zien dat er geen metafysische uitspraken mogelijk zijn. Avijja, onwetendheid, bestaat uit het niet correct zien van deze grens van het weten, waardoor er gehechtheid ontstaat. Het juiste inzicht laat de leegte van alle verschijnselen zien. In de Griekse oudheid was men al op zoek naar het idee achter de vorm. Filosoof Plato gebruikte de weg van de hermeneutiek in de zin van trapsgewijze interpretatie: beginnen bij het laagste om zo langzaam op te bouwen richting het hoogste. Overigens is deze methode geen garantie dat een filosoof daadwerkelijk contact zal maken met de vormen. Zij bereidt de ziel alleen vóór op het contact. Maar er is een zekere x-factor die dan het contact werkelijk in gang zet en de anamnese (herinnering) tot leven brengt: een soort inspiratie, misschien wel iets goddelijks (bron Wikipedia). Het en-en denken komt op een productieve manier tot uitdrukking bij 'dialectiek', een term die gebruikt wordt voor het denken vanuit twee polen (de these en de antithese). De tegenstelling tussen these en antithese wordt opgeheven (letterlijk op een hoger plan gebracht) door de synthese.

Merk op dat in de benaderingen hierboven zowel sprake is van verdieping als van "op een hoger plan brengen". De methode is zowel "verbinden" als "open staan". De kunst is om beide manieren tot hun recht te laten komen.

Hoe kan een (on)rechtvaardige God bestaan?

Veel mensen kunnen het idee dat God en de onrechtvaardigheid in de wereld tegelijkertijd zouden bestaan niet met elkaar rijmen. Hoe kan het dat een God toelaat dat er zoveel ellende is in de wereld? Omdat God niet ingrijpt is dat voor hen een bewijs dat God niet bestaat. Anderen worden bang bij het idee dat onrecht onbestraft zou blijven en wringen zich in allerlei bochten om de hand van een straffende God toch te kunnen zien.

In de bijbel (Genesis) staat dat de mens geschapen is naar het beeld van God. Sceptici betogen dat de mens zichzelf een God heeft geschapen naar zijn eigen wens- of mensbeeld. Wie gelijk heeft, is geen zaak van het volgen van een rationele redenering. Het heet niet voor niets “geloof”. Wel kan het inzichtelijk zijn om eens te kijken of het allemaal wel zo logisch is (zie 1 en 2) hoe er tegen de schepping en het bestaan van onrechtvaardigheid wordt aangekeken.

Het helpt om je te realiseren dat we ongemerkt uitgaan van een tweedeling tussen God en zijn schepping (1). We zouden dan aan de ene kant een schepper hebben en aan de andere kant een schepping. Vergelijk het met een kunstenaar die een beeld maakt. De kunstenaar kan aan het beeld werken en op een gegeven moment besluiten dat het af is. De kijker kan vervolgens een oordeel hebben over dat beeld en van mening zijn dat de kunstenaar zijn werk wel of niet goed gedaan heeft. Hij kan de kunstenaar aanspreken en zeggen dat hij het over of anders moet doen. Dat is ongeveer het beeld dat we van God hebben. God en de kunstenaar zijn uiteraard niet verplicht om te reageren.

Je komt er met woorden en gedachten alleen niet uit. Vandaar ook dat meditatie in stilte verloopt. Het is als het ware de kunst om woordeloos en gedachteloos te observeren en te ervaren wat in jouw bewustzijn binnenkomt. Net als met de borstkas, waar de adem in- en uitgaat, heeft alles in de natuur een op- en neergang. De opgang is niet beter dan de neergang. Het is een eeuwigdurende afwisseling die ook ’s nachts zonder inspanning doorgaat. Het helpt om een grondhouding te hebben van accepteren wat je overkomt. Natuurlijk zijn emoties logisch en moet je niet over je heen laten lopen, maar het onvermijdelijke valt niet te vermijden.
Stel nu dat God en de schepping (wij) niet van elkaar te onderscheiden zijn. God is de schepping. Dat we zelf een begin en een eind hebben (2) maakt dat we verwachten dat een schepping of natuur ook een begin en een eind heeft. Ook de natuur is, maar, paradoxaal, tegelijkertijd wordt.
Panta rhei, een belangrijk deel van de permanente verandering, flow en stroming is herhaling, o.k., maar er is hopelijk ook vooruitgang. De mens probeert natuurlijk te leven maar ook om de natuur te bedwingen en haar grenzen te stellen. We proberen haar processen te begrijpen en naar onze hand te zetten. We helpen de evolutie en de cultuur een handje, want we willen niet afhankelijk zijn en we willen comfortabel leven. Met het overnemen van de regie worden we steeds meer verantwoordelijk, minder natuurlijk en de vraag, of God bestaat, verdwijnt naar de achtergrond.
Het is aan jou om wat je aan vormen en processen in de wereld ziet aan God toe te schrijven of agnost te zijn of ongelovig te blijven. Dat is jouw vrijheid en een onderdeel daarvan is dat vrijheid zo begrepen moet worden dat het goede en het slechte slechts bestaan in de ogen van de mens. De mens kan dan wel proberen God aan te spreken op dat door de mens geschapen onderscheid, maar het is niet logisch om een Goddelijke reactie te verwachten als de schepping slechts is en er geen onderscheid is tussen jou als aanspreker en God als aangesprokene. Je spreekt als het ware tegen jezelf. Je bent zelf verantwoordelijk voor de interpretatie van ieder antwoord dat je meent te horen. Er zijn evenveel aanspraken op de waarheid als er mensen zijn. De waarheid ligt zowel open als verborgen in het midden. Truth, beauty and God lie in the eye of the beholder. Dit betekent dat onrecht en waarheid weliswaar relatief zijn, maar desalniettemin is het in de praktijk mogelijk om een werkzame, redelijke waarheid en rechtvaardigheid vast te stellen.

Voor wie vaak geplaagd wordt door ziekte, door natuurgeweld etc. zou het mooi zijn om zich te kunnen richten tot een God met het verzoek om een spoedig einde te maken aan de ellende. Ziekte hoort bij gezondheid en het leven, maar dat is maar een schrale troost. Zeker voor wie weet dat hij zelf niet schuld had aan het overkomen van ellende (ongeluk, erfelijke ziekte) is het verwerken van verlies zwaar. Wat is de zin van hevig lijden, zwaar verdriet en diepe rouw? Gedeelde smart is halve smart. Lotgenotencontact werkt ondersteunend. Iedereen krijgt zijn deel en het is maar goed dat het niet allemaal voor iedereen tegelijk komt, zodat we elkaar afwisselend kunnen steunen en om steun kunnen vragen. Hodie mihi, cras tibi. We hebben elkaar nodig, ook al kan het lang duren voordat we tot dat besef komen. De samenleving is nu eenmaal ingericht om dat moment zo lang mogelijk uit te kunnen stellen. Maar eens in ons leven moeten we onze top erkennen en moeten we stoppen met zoeken naar meer en hoger. Wanneer we dat erkennen, realiseren we ook dat het inschakelen van een hogere macht om dat moment uit te stellen een ijdele wens is. Een ware God laat zich niet voor een karretje spannen, maar geeft iedereen ongezien gelijke kansen. Misschien is het nog wel het zwaarst om te beseffen dat je eerder gedwongen wordt om je verlies te nemen dan een ander. We vergelijken ons nu eenmaal graag met anderen. En waarom ontloopt dat paar zo lang de dans?

Wat nodig is voor het aanpakken van onrecht is moed, geduld en vertrouwen. En vertrouwen (in mensen) verdrijft de angst. Dezelfde angst waarvoor mensen God aanroepen om deze te bezweren.

Zie ook "waarom bestaat er onrecht wanneer er een God is"?